Современата геополитика го потврдува значењето на енергетските коридори во обезбедувањето на економската и политичката сувереност на земјите, како и во создавањето предуслови за економски развој. Во таа насока, тековната криза во европските економии е директна последица на високите цени на енергенсите. Оваа состојба води до затворање на производствени капацитети, отпуштања од работа и зголемена инфлација. Овие предизвици ја нагласуваат клучната улога на енергетската политика како основа за економска стабилност и раст анализира поранешниот министер за финансии, Кирил Миноски.
Во изминатите три децении од македонската независност, освен изградбата на ХЕЦ Козјак и ТЕ-ТО, земјата не успеа да развие значајни енергетски капацитети кои ќе ја обезбедат нејзината економска самоодржливост. Дополнителен проблем е неефикасното работење на РЕК Битола, каде што капацитетите се значително намалени поради континуирани корупциски и криминални скандали.
Вредноста на произведената електрична енергија годишно се проценува на 649 милиони евра (според производните цени), додека увозот на електрична енергија, кој изнесува околу 325 милиони евра, претставува огромен финансиски товар за економијата. Овие средства, доколку се насочат кон изградба на домашни енергетски капацитети, би овозможиле енергетска независност во рок од 5-10 години.
Обновливи извори – Приватен интерес, јавна загуба?
Иако обновливите извори на енергија покажуваат нагорен тренд, тие главно се во приватна сопственост и генерираат годишен приход од 80-100 милиони евра. Од овие капацитети, државата остварува минимални приходи, главно преку лиценцирање. Затоа, неопходно е да се постави прашањето како дел од овој приход може да се пренасочи за намалување на буџетскиот дефицит или за инвестирање во домашно производство на енергија.
Дополнително, по истекот на договорите за концесија, се поставува прашањето за управување со отпадот од соларните панели и демонтирањето на ветерниците, кои содржат токсични елементи. Овие проблеми претставуваат сериозна закана за животната средина. Исто така, малите хидроцентрали значително го нарушуваат еко-системот, што е неприфатливо во услови кога водата и природата стануваат најзначајни економски ресурси за иднината.
Во оваа насока, транспарентноста во доделувањето привилегии на приватниот сектор е од исклучително значење за заштита на јавниот интерес. Неопходна е и редовна контрола и објавување на извештаи од Регулаторната комисија за компаниите кои учествуваат во увозот на струја, со оглед на големите износи што се одлеваат од буџетот.
Клучни предизвици
Македонија се соочува со сериозна енергетска зависност која создава огромен финансиски товар за економијата. Постојаниот увоз на електрична енергија ја прави државата ранлива на промени во цените на глобалниот енергетски пазар, што доведува до нестабилност и ограничувања за планирање на долгорочни развојни политики.
Иако обновливите извори на енергија покажуваат значителен потенцијал, нивната корист за државата останува минимална. Поголемиот дел од приходите одат во приватни раце, додека јавниот буџет има маргинална корист. Дополнително, управувањето со отпадот од соларните панели и демонтирањето на ветерниците, кои содржат токсични елементи, претставуваат сериозен еколошки ризик.
На тоа се надоврзуваат и проблемите со малите хидроцентрали, кои значително го нарушуваат природниот баланс и го загрозуваат еко-системот. Во услови кога водата и природата ќе станат највредните ресурси на иднината, игнорирањето на овие ризици е неодржливо.
Покрај тоа, недоволните инвестиции во нови енергетски капацитети го ограничуваат нашиот развоен потенцијал, оставајќи ја државата со ниска искористеност на домашните ресурси.
Што треба да направиме?
Време е Македонија да го насочи фокусот кон изградба на нови енергетски капацитети кои ќе ја намалат зависноста од увоз. Средствата што годишно ги трошиме на набавка на електрична енергија можат да се искористат за домашни инвестиции, како што е долгоочекуваниот проект Чебрен.
Потребна е и поефикасна регулација која ќе обезбеди зголемени придонеси од приватните обновливи капацитети. Со подобро лиценцирање и тарифи, државата ќе може да генерира значителен приход, кој ќе биде насочен кон јавни инвестиции.
Јавно-приватните партнерства исто така можат да играат клучна улога. Со вложување во јавни обновливи проекти, Македонија ќе обезбеди директен приход во буџетот и ќе ја зајакне својата економска стабилност.
Поддршката за домаќинствата е уште еден важен аспект. Државата треба да воведе стимулативни мерки за граѓаните да инвестираат во мали фотоволтаични системи и ветерни турбини. Тоа не само што ќе ја намали потрошувачката, туку и ќе го поттикне локалното производство.
И на крај, неопходна е строга еколошка регулација, со јасни планови за рециклирање и одржливо управување со отпадот. Транспарентноста во јавните набавки и елиминирањето на коруптивните практики се клучни за воспоставување доверба и заштита на јавниот интерес.
Со системски пристап и паметно планирање, Македонија може да го максимизира својот енергетски потенцијал и да обезбеди економски напредок. Време е за одлучна акција!, смета Миноски.
